انتقال؛ مهم‌تر از تولید 

به طور کلی، صنعت نفت شامل بخش‌‌های اکتشاف، استخراج، پالایش و برای بسیاری از کشورها، انتقال است که اغلب به وسیله تانکرهای نفت و خطوط لوله انجام می‌شود. تولید، توزیع، پالایش و ‌فروش نفت، همچنان در مجموع بزرگ‌ترین صنعت جهان از نظر ارزش دلاری بوده‌ و با وجود اینکه درصد بالایی از مصرف انرژی جهان را نفت تشکیل می‌‌دهد، اما تولیدکنندگان آن محدود در برخی مناطق هستند؛ از این رو یکی از صنایع و هلدینگ‌های بزرگ جهان را امور ترانزیت نفت و مشتقات آن تشکیل می‌دهد.

در تعریفی عام، کشتی‌های نفت‌‌کش وسیله اصلی حمل‌ونقل نفت خام، بنزین و دیگر فرآورده‌های نفتی هستند. نفت‌کش‌ها، شناورهای ویژه‌‌ای هستند که برای حمل مقادیر بالای نفت طراحی شده و به طور کلی دو نوع تانکر نفت، در این راستا استفاده می‌شود که یکی تانکر نفت خام و دیگری تانکر فرآورده‌های نفتی نامگذاری شده‌اند. 

کشتی‌ها در این حوزه تناژ متفاوتی دارند؛ اما بزرگ‌ترین آنها شامل دو دسته نفت‌‌کش غول‌پیکر (VLCC) می‌شود که ظرفیت آن از ۱۶۰ تا۳۲۰ هزار تن است و نفت‌کش کوه‌پیکر (ULCC) که ظرفیت آن بیش از ۳۲۰ هزار تن است. سطح عرشه این کشتی‌ها از لوله‌ها و پمپ‌ها پوشیده شده که مخصوص حمل و انتقال نفت و فرآورده‌های آن هستند. 

توسعه و گسترش قابل ملاحظه در ساخت نفت‌کش‌ها پس از جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد؛ چراکه پیش از آن به دلیل میزان کم استخراج نفت در کشورهای تولیدکننده، نفت‌کش‌های کوچک و معدودی در خدمت حمل‌ونقل نفت بودند؛ اما با افزایش روز افزون تقاضا برای نفت و بنا به نیاز مبرم کشورهای صنعتی و نیمه صنعتی، در حال حاضر برابر آمار و ارقام نفت‌کش‌ها بالاترین درصد حمل‌ونقل دریایی را به خود اختصاص داده‌اند و سفارش ساخت کشتی‌های نفت‌کش VLCC در سال‌های اخیر به گونه‌ای افزایش یافته که ثبت سفارش‌های ساخت این نوع نفت‌کش‌ها به بیش از ۱۰۰ فروند رسیده است.

کسب‌وکار تجاری دارندگان نفت‌کش یکی از بخش‌های پردرآمد در بازار نفت به شمار می‌آید که البته در این بازار عواملی نظیر مدت زمان اجاره، کیفیت نفت خام صادراتی و مسیر انتقال نفت بر سودآوری شرکت‌های این حوزه تأثیرگذار هستند. از جمله شرکت‌های برتر و فعال‌تر در بازار انتقال و ذخیره‌سازی نفت خام جهان می‌توان به تیکای کورپ، فرانت لاین، تساکوس، نوردیک آمریکن تانکر، شیپ فایننس و دی اچ تی اشاره کرد.

برخی آمارهای جهانی، شرکت ملی نفت‌کش ایران را با در اختیار داشتن حدود 50 سوپر تانکر، بزرگ‌ترین شرکت نفت‌کش در جهان معرفی می‌کند؛ به گونه‌ای که افزون بر محموله‌های نفتی کشورمان، برای برخی از شرکت‌های بزرگ تولیدکننده یا واردکننده نفت در سراسر جهان، محموله جابه‌جا می‌کند. افزون بر درآمدزایی قابل توجه، این نفت‌کش‌ها می‌توانند نقش ذخیره‌کننده‌های مطمئن برای نفت تولیدی کشورمان را داشته و در عین حال، بازوی مناسبی در مقابل تحریم آمریکا علیه کشورهای همکار در زمینه صادرات نفت ایران باشند.

هرچند در سال‌های گذشته، برخی شرکت‌های غول پیکر جهان برای تبدیل شدن به رتبه اول، اقداماتی در راستای ادغام انجام داده‌اند، به گونه‌ای که DHT Holding ناوگان کشتی‌های VLCC شرکت BW Group را خریده و Frontline به دنبال تملک DHT بوده است.

آمارها نشان می‌دهد، در سال‌های اخیر و با توجه به تقاضای شدید نفت از سوی کشورهای مهم خاور دور نظیر چین، ژاپن، مالزی، سنگاپور و تایوان، بیشترین حجم محموله‌های نفت ‎خام از خلیج‌فارس به مقصد خاور دور حمل می‌شود؛ اما اروپا نیز همچنان جزء مشتریان بزرگ نفت این منطقه است.

البته بیشتر این نفت‌کش‌ها با پرچم کشورهای کوچک و گمنام، مانند پاناما تردد می‌کنند که دلایل متعددی برای این امر وجود دارد. به اصطلاح این شناورها به ‌صورت شرکت Bright Shipping در خارج از کشور ثبت می‌شوند. به همین دلیل، کشورهایی در دنیا در بحث مارکتینگ حمل‌‌ونقل دریایی مطرح شده‌اند که از جمله آنها می‌توان به لیبریا، قبرس، مالت و پاناما اشاره کرد. این کشورها قوانین و استانداردهای راحت‌‌تری برای مدیریت‌کنندگان کشتی‌‌ها و نفت‌کش‌ها دارند.

با این اوصاف، باید توجه داشت مدیریت لجستیکی و اداره چنین حجم انبوهی از نفت‌کش‌ها و محموله‌های نفتی، به گونه‌ای است که با کوچک‌ترین حادثه یا ناامنی، بخش زیادی از سفارش‌ها و انتقال نفت خام و فرآوردهای آن در جهان، با اخلال مواجه می‌شود و در کنار آن، مسائلی چون بیمه‌های بعضاً میلیون دلاری محموله‌ها و هزینه اجاره روزانه نفت‌کش‌ها، می‌تواند دردسر بزرگی برای خریداران و فروشندگان نفت باشد.

حتی بدون در نظر گرفتن حوادث اخیر در آب‌های جنوب کشورمان، ‎آمارها  از روند رو به رشد اجاره کشتی‌های نفت‌کش حکایت دارد و طبیعتاً چنین اتفاقاتی نیزـ همچنان که شرکت‌ها و مؤسسات بیمه‌ای اعلام کرده‌اندـ موجب رشد چشمگیر هزینه‌های انتقال طلای سیاه می‌شود.

به همین دلیل، باید مدیریت انتقال امن و سریع محموله‌های نفتی را یکی از اجزای مهم این صنعت پر درآمد در جهان دانست که نقش جمهوری اسلامی ایران در حفظ و تداوم این روند، بسیار مهم و البته ناشناخته است.